SÓI NGÀN THÔNG NHỚ ANH
Kính thay mặt Ấu Ngàn Thông Đà Lạt năm xưa…
Chúng Em thương tiếc Anh: “Người Trai Việt”, người Huynh Trưởng nhiệt tình với đàn em, với xã hội, với cõi đời. Anh yêu đời, yêu gia đình, yêu bạn bè, yêu đàn em, yêu quê hương yêu dân tộc bằng cả cuộc tình âm nhạc, sống trọn đời Du Ca, sống đấu tranh cho chân lý, quyền bình đẳng, tự do của con người, đấu tranh cho hạnh phúc chân thật của cõi đời bằng cách truyền mạch sống cho thế hệ, cho đàn em và cho cả mai sau một tấm lòng “Tình Tự Ý Thức Dân Tộc”.
Anh – “Người trai Việt”ấy-là huynh trưởng Hướng Đạo của chúng tôi từ những
năm tôi còn học bậc Tiểu học. Anh là Trưởng Ba Ghê Ra (Quang)
của Ấu Ngàn Thông Đà Lạt, thời các Trưởng Thụy, Trưởng Phỉ, Trưởng
Đằng, Trưởng Hổ…A Kê La (Phước), A Kê La (Trường), Trưởng Ngữ, Trưởng
Quyền, Ba Lu (Chiêm), Shin (Hóa)…nay tôi thầm đếm, bầy Sói Ngàn Thông ở
Đà Lạt còn lại chỉ ba bốn đứa mà anh và các trưởng dìu dắt, trong
đó có tôi. Đà Lạt bấy giờ mới chỉ có 2 Ấu Đoàn. Đứa em kế tôi thì sinh hoạt ở
Ấu Lê Lai.
*
Ngày ấy, bọn con nít chúng tôi được các anh chăm sóc, tập cho sinh
hoạt tập thể qua các hoạt động vui chơi ngoài trời, trong phòng, đi
trại, nấu ăn, làm văn nghệ.. Nhớ nhất là mỗi đứa mỗi ngày “gắng
sức” làm một việc có ích rồi ghi vào sổ, cuối tuần các anh, chị
kiểm tra,…Bọn con nít chúng tôi ngày đó có biết đâu đó là mẹo, cũng
là phương pháp giáo dục của các Trưởng. Đứa nào trong chúng tôi cũng
dối, ghi cho đủ bảy việc trong tuần, còn các anh cứ để cái “bệnh” ấy của
chúng tôi tiếp tục diễn ra đều đặn hơn hai tháng, lần nào kiểm tra các anh chị
cũng khen: “Hì hì! Bầy sói mình như sao đẹp quá, các chú sói con đáng yêu quá!”
Rồi, đùng một cái, một sáng chủ nhật trong câu chuyện dưới cờ của cuộc họp
quý, các anh đem ra vạch tội bầy sói con chúng tôi vanh vách. Ba Ghê Ra
Quang phê bình thì thôi, sói con chúng tôi chỉ có khóc và cảm thấy nhục.
Gương mặt anh lúc thật, lúc giả, lúc quát tháo, miệng thì gừ gừ chê
cho nát nhừ ra tương ra chao mới thôi. Các trưởng ngồi nhìn bọn con
nít nức nở, mũi chảy tèm lem, cười khì khì dỗ dành… Từ đó chúng
tôi mới biết là “Gắng Sức” chứ không phải dối trá!
Bầy Ngàn Thông chúng tôi thuở
ấy có 32 “Sói Con”, chia làm bốn Đàn: trắng, xám, nâu, đen. Mỗi đàn
có sáu đến tám đứa. Đàn Trưởng được các trưởng chỉ định, sau đó đàn
trưởng tự tìm Đàn Phó tâm đầu ý hợp để cùng chăm sóc đàn của
mình. Tám bạn cứ ở bên nhau hầu như suốt bốn năm năm sinh hoạt. Trong
một đàn mỗi đứa học ở các trường, lớp khác nhau, ở các xóm, phố khác nhau,
hiếm khi các anh cho chuyển đàn, do đó tình bạn của chúng tôi ngày
càng thân thiết, cẳng chân càng được rong ruỗi đến thăm nhau khắp các nơi
chốn, ngày càng quyến luyến bên nhau. Đàn trưởng của tôi ngày ấy là
Dần, tôi được Dần chọn làm đàn phó, chúng tôi có duyên bên nhau từ
khi lên mười cho mãi đến ngày hôm nay quá tuổi 60. Một tuần chúng tôi
đi sinh hoạt hai lần, chủ nhật họp bầy, một buổi trong tuần lúc nào
cũng được sinh hoạt đàn ở nhà một bạn trong đàn. Đàn chúng tôi thường
xuyên họp ở nhà bạn Long con gái. Nhà Long có bốn năm chị em gái nên
tính nết bạn ấy cũng như con gái luôn. Mỗi lần đến họp bạn đều bầy
trò nấu nướng, làm không xong thì có các chị hay mẹ bạn cùng cả
bọn vào bếp, lần lượt tuần nào cũng có bánh ga tô hay chè. Họp đàn
chúng tôi tự chỉ bảo cho nhau nào là gút, dấu đi đường, thổi nhận
bản tin bằng còi, cờ, bài hát, băng bó cấp cứu theo sách vở mà
học. Chủ nhật họp Bầy là thi đua những gì đã học trong một trò
chơi, làm còn sai thì các anh chỉ dẫn lại. Trong buổi chào cờ đầu
cuộc họp, các trưởng luân phiên thay đổi kể cho chúng tôi nghe một câu
chuyện, nghe xong câu chuyện kể tự khắc chúng tôi biết phải làm gì,
tập thói quen nào trong cuộc sống ở nhà, nơi công cộng. Lần lửa
chúng tôi ai cũng biết giúp gia đình giặt đồ, nấu cơm, lau nhà, rửa
chén bát…và lễ phép. Mỗi lần đi trại là chúng tôi được dịp học
thủ công, dựng hang rừng, nấu ăn, đánh khăn mọi da đỏ …và dọn dẹp vệ sinh
sau khi nhổ trại. Bố mẹ của các “Sói Con” đều tin tưởng trọng vọng các
anh chị huynh trưởng; các anh chị cũng hay đến thăm gia đình các sói
con.
**
Ngôi nhà anh ở đường Callmet, mỗi lần tập văn nghệ là lủ quỹ chúng tôi
được dịp chạy nhảy, lục lọi khắp trên dưới căn gác gỗ phía sau nhà
bố mẹ anh. Một hôm các anh đang tập văn nghệ cho chúng tôi múa bài
Lúa Vàng thì trưởng Chiêm (còn có một chị đợi ở trên đường?) đến nói
nhỏ gì đó, các anh chẳng kịp dặn chúng tôi vài lời vội… biến mất.
Chúng tôi (Hưng còm, Dần bảo hiểm, Kiệt, Thạch đen, Thành, Long con
gái, Phương…) lấy kèn Ac mô ni ca, lấy đàn Guitar, sách nhạc ra thổi đánh
gõ đã đời, rồi lấy mũ, áo, gươm tập văn nghệ chạy lên đường đánh
kiếm như những hiệp sĩ…vừa lúc ba anh về, ông cụ bắt đứng ngay trước
sân nhà nghe một bài “Vật nào việc nấy” hơn nữa tiếng đồng hồ rồi
cho chúng tôi ra về. Còn sớm chúng tôi lại ghé qua nhà trưởng Hóa.
Thạch đen trong bọn là em của chị. Trước sân nhà chị có cây bưởi sum
suê trĩu quả vàng xanh tròn lưng lửng. Không có ai ở nhà, thế là bọn
tôi nhìn bạn Thạch, Thạch gật đầu là cả bọn phi lên cây mỗi đứa một
cành, ngồi vắt vẻo trên chảng cây, hái, bóc bưởi lấy vỏ chọi nhau,
miệng thưởng thức vừa hú vừa la hét… Cánh cổng kêu két két mở ra,
chị Hóa xuất hiện giữa cánh cổng, cái giỏ đi chợ trên tay chị rơi…bịch
xuống đất, đứng như trời trồng. há hốc miệng không còn la nổi. Chúng
tôi trên cây từ từ tuột xuống hết dưới mặt đất, chị quát to:-”Nhìn
đi!” Lúc đó chúng tôi mới trố mắt nhìn tác phẩm của cả bọn, những trái
bưởi, vỏ bưởi trắng vàng xanh, nhỏ, to, lớn, bé, nguyên, nát …vương vãi
la liệt khắp mặt đất.. Khiếp quá, đứa nào cũng cảm thấy sợ hãi, ân
hận khoanh tay cúi đầu đứng im.
– “Chị sẽ bắt đền trưởng Quang tất cả tai hại ngày hôm nay mà các em
gây ra. Các em về đi!”
Chúng tôi lấm lét, phập phồng trong lo lắng chia tay nhau. Chủ nhật sau chúng tôi lại đến sân trường Trần Bình Trọng tập họp vui chơi như thông lệ, đứa nào đứa nấy cứ lo lắng, nghe ngóng…Mãi…khi đến phút cuối chia tay, Ba lu Chiêm đứng giữa bầy kể lại hai tội của bọn bầy sói (Ban đăc lốc – Khỉ). Cả bầy há hốc miệng rồi cười lén. Trưởng Ba lu bảo chúng tôi ở lại cùng các trưởng họp kỷ luật. Tôi không nhớ hết nội dung, trong đó có màn cải nhau rất nhẹ của trưởng Hóa, chị như hờn như dỗi làm chúng tôi thương chị quá. Sau đó các trưởng dẫn bảy chú khỉ qua nhà xin gặp bố mẹ chị Hóa. Trưởng Quang đứng ra nhận tội, chúng tôi vòng tay cúi mặt đứng im… Mấy tháng sau chúng tôi liên hệ mấy sự kiện vắng mặt của các trưởng hôm tập văn nghệ cười lén với nhau lý thú: “Hôm ấy các trưởng …đi bồ!”
Chuyện ngày xưa của ấu Ngàn Thông còn nhiều lắm như chuyện tổ chức đi gắn huy hiệu cứu trợ bão lụt miền trung, sói con chúng tôi nghịch ngợm đâm kim vào tay bà con đi đường làm nhiều người hoảng vía; chuyện đi lạc quyên quần áo cũ khắp Đà Lạt, đem về vừa phân loại, sắp xếp, mấy anh chị vui hóa trang chúng tôi nhìn chẳng ai nhận ra ai; chuyện đi giới thiệu cách dùng bình xịt thuốc sâu, tặng quà, tận buôn làng ĐaMe, trao quà vừa xong Ngàn Thông thân ái mỗi sói tự động khoát vai một bạn làng, từng cặp nắm tay, các bạn dẫn đi thăm làng, rồi hai đội đá banh bằng trái banh tenic đen thui; rồi chuyện các kỳ trại đêm, trong sinh hoạt văn nghệ lửa trại luôn có mục hóa trang, gọi lửa, nhảy lửa, nhát ma, chè vớ…; trại hè Nha Trang đi bằng xe lửa, các anh lại một dịp hoảng vía vì các sói “xổ lồng” chạy trên nóc toa tàu lửa chẳng khác gì xi nê; đến Nha Trang vườn nhà kề bên cái giếng sói con ra tắm rửa bị mất trộm một quả mảng cầu xiêm không biết ai là tác giả, các trưởng giận lắm ( Nay xin thú tội, K. là tác giả đó ); chuyện đi ăn giỗ nhà trưởng Chiêm ở Thái Phiên …rất nhiều ổi (sau này hai sói con tôi và Dần được vinh dự làm phụ rể cho Akêla Chiêm); chuyện thi vẽ tranh, thi hóa trang… Sau Akêla Phước anh Quang làm bầy trưởng, được chừng một năm vì quá nhiều việc, ( âm nhạc – công tác xã hội…) anh trao bầy cho Akêla Chiêm. Ngày lớn lên chúng tôi mới biết ra, mỗi lần tổ chức bất cứ công việc gì là các anh các chị ngày đó phải bỏ ra biết bao nhiêu công sức chuẩn bị, tiền túi, thủ tục, mời, kiếm người theo hổ trợ, xe cộ… Hồi đó chúng tôi quý yêu các huynh trưởng của mình, đi trại đứa nào có gì ngon lạ đều dành phần cho các anh chị, thích được giỏi giang như các anh chị. Các anh đến thăm nhà tôi, bố mẹ tôi lần nào cũng nhắc lời xin giao hai anh em chúng tôi cho các anh, các chị dạy dỗ để chúng tôi lớn lên có những tính nết tháo vát, yêu các hoạt động xã hội giống các anh các chị. Tôi lúc bấy giờ rất vinh dự khi bước lên các chuyến xe đò mà được nhường chổ cho người già, phụ nữ, trẻ em. Trong túi tôi luôn có chiếc khăn tay nhỏ, một hộp be bé đựng kim chỉ và vài hột nút đủ loại. Lên Trung học, cuối năm đó hơn 15 bạn cùng độ tuổi Trung học cùng chuyển sinh hoạt từ Ấu Ngàn Thông lên Thiếu đoàn Quang Trung. Xa các trưởng Ấu từ ấy, các trưởng Ấu dường như chẳng ai chịu rời ngành Ấu lên ngành Thiếu, mỗi lần về có ghé thăm trưởng Chiêm thì thế nào cũng là những câu chuyện của Ấu vẫn còn đang tiếp diễn. Mạch sống của các Trưởng Hướng Đạo và các em đoàn sinh là mãi mãi cho đến hơi thở cuối cùng, đó hẳn là dòng máu Hướng Đạo Việt Nam(!).
Đã ngót qua gần nửa thế kỷ, xã hội, đất nước nay nhiều đổi thay. Bạn bè cùng Ấu đoàn xưa nay không biết còn lại những ai, ở đâu? Được biết, còn lại tôi, Dần (Bảo Lộc), An, Hoàng (Đà Lạt) Lê Đức Trường Sinh ( hiện ở Mỹ ) và…?…mong biết được tin tức của nhau, mong có ngày ta gặp lại nhau!!! Nay mỗi lần nhìn sinh hoạt của các cháu dưới mái trường phổ thông không thể nào linh hoạt như các phong trào giáo dục qua các đoàn thể như Thanh Thiếu Niên ngày xưa. Xã hội dân sự nay không có, các đoàn thể xã hội, tự nguyện, tự quản …cũng không chỉ có một tổ chức duy nhất đội thiếu niên tiền phong dưới sự lãnh đạo của đảng, đoàn TNCS; mọi tổ chức, sinh hoạt bị đóng trong khuôn viên trường lớp, thôn, xóm, xã phường …thì làm sao có thể có một đội tám đến mười em mà đến bốn năm trường khác nhau,thôn xóm khác nhau, kết bạn bên nhau suốt những ngày thơ ấu, cùng học hành vui chơi, ra vào nhà nhau như cơm bửa, vắng nhau đôi ngày là đã nhớ, cùng nhau thám du khám phá khắp miền rừng núi sông suối quê hương mà ta đang sinh sống để yêu đất nước, quê hương, yêu thương đồng bào, những cảnh đời khổ, đùm bọc lẫn nhau; yêu môi trường thiên nhiện, “sống cùng tạo vật”, giữ gìn môi trường sống, rừng núi, quê hương, sống có đạo lý, tập làm những người công dân xã hội tự do, dân chủ, bình đẳng…Những tổ chức cùng được mẹ cha đồng tình, hưởng ứng, các bậc huynh trưởng chăm sóc, dìu dắt, tập cho có tổ chức để tham gia các các sinh hoạt vui chơi, cắm trại, tham gia các hoạt động xã hội tự nguyện, biết tu dưỡng bản thân, biết phân biệt đúng, sai, tốt xấu, ý thức công dân…. Qua hoạt động, những tình cảm lớn lên từng ngày, tầm hồn lớn lên theo thời gian, không gian, xã hội, đất nước, quê hương…có như vậy, những tình cảm từ thời niên thiếu đã tạo nên dưỡng chất -“Ghiền”! Ghiền bạn bè, ghiền Hướng Đạo, ghiền công tác xã hội, ghiền được phục vụ cộng đồng, chia sẽ đau thương với cộng đồng… Cái “tôi” ngày ấy đã được các anh dẫn dắt, “Hướng Đạo” để đàn em ngày mỗi tự vươn lên trong cuộc sống, tự tin trong cuộc đời, góp phần xây dựng gia đình, xã hội ngày càng nhân bản, tốt đẹp….
Thân ái bắt tay trái
Sói Ngàn Thông Nguyễn Kiệt
___________________
Vẫn hát mãi bài ca…
Nguyễn Kiệt
Xế
chiều, giữa rừng núi hàng chục chiếc xe thồ bìa, củi, tre nứa,
đót…xếp hàng nối nhau, lần lửa kẻ mạnh giúp người yếu đưa từng
chiếc xe qua cầu khỉ. Những gương mặt già trẻ lem luốc râu ria, mắc
sáng quắc, ăn bận nón, áo, giầy… rách, vá, cột đủ thời trang hàng
cũ của đời hoa lệ, màu sắc phôi pha … Những bắp tay gân guốc, kẻ
trước người sau, người hô, người đẩy, kéo mồ hôi nhỏ giọt…Chợt một
giọng hùng tráng vang lên giữa núi rừng:
“ Ta như nước dâng, dâng tràn có bao giờ tàn / Đường dài ngút ngàn chỉ một
trận cười vang vang / Lê sau bàn chân gông xiềng một thời xa xăm / Đôi mắt ta
rực sáng theo nhịp xích kêu loàng xoàng”
… Không ai bảo ai, tất cả hòa
theo! “Ta khuyên cháu con ta còn tiếp tục làm người / Làm người huy hoàng
phải chọn làm người dân Nam / Làm người ngang tàng điểm mặt mày của trần gian /
Hỡi những ai gục xuống ngoi dậy hùng cường đi lên”…Việc lôi kéo đẩy bê
xe trên cầu có khoan lại một chút, vì đây là bài hành khúc lại được
hát trong lúc hưng phấn lao động” hò kéo xe”, nhưng có kế ngay, một anh
nhảy lên mô đất cao đầu cầu phất hai tay lên đánh nhịp, dìu dặt đưa
từng nhịp bài ca vào một nhịp đẩy cho công việc ăn ý nhau, nhịp
nhàng hơn, dù chậm một chút nhưng mạnh, khỏe hơn. Bài đồng ca lập lại
hơn ba lần, tiếng hát mạnh, chắc nhịp hơn , âm thanh cao thấp dần cũng
hòa vào chung tình cảm. Từng chiếc, từng chiếc, rồi chiếc xe cuối cùng
cũng đã kéo qua cầu. Xe nối nhau theo hàng dọc, có xe một tài tự lái
tự đẩy, có xe hai tài lái phụ đẩy, kéo. Tiếng kẻo kẹt, tiếng chân
nặng trịt, tiếng thở dốc…và bài ca cứ vang lên nối tiếp… “Ta như
giống dân đi tràn trên lò lửa hồng / Mặt lạnh như đồng cùng nhìn về một xa xăm
/ Da chân mồ hôi nhuễ nhại cuộn vòng gân tươi / Ôm vết thương rĩ máu ta cười
dưới ánh mặt trời”…
Cái đám người bước qua cánh cửa rừng, bỏ lại sau lưng muôn sự tầm
hèm. Họ nói về mình rất ít, khiêm tốn, họ kể cho nhau về những gì
mắt thấy tai nghe, những đưa đẩy nỗi trôi của nghiệp nước thành thân
phận của những mảnh đời, rành mạch, từng câu chuyện bàng quan, vô tư,
kết thúc là nụ cười. Tiếng hát lại tiếp tục vang lên-“Ta khuyên cháu
con ta còn tiếp tục làm người / Làm người huy hoàng phải chọn làm người dân Nam
/ Làm người ngang tàng điểm mặt mày của trần gian / Hỡi những ai gục xuống ngồi
dậy hùng cường đi lên”…đồng ca được chuyển qua hát đuổi: “Máuuu ta
từ thành Văn Lang dồn lại / Máuuu ta từ thành Văn Lang dồn lại / Xưưưương da
thịt này cha ông ta miệt mài / Từng giờ qua / Cười ngạo nghễ đi trong đau nhức
không nguôi”… Một giọng nam mạnh mẽ vút cao lên, cả đoàn xe im cho
chất giọng nghệ sĩ rừng ấm nóng rưng rức nhức nhối dội vang bốn bề
rừng núi cả khối tình chung: “Chúng ta thành một đoàn người hiên ngang
/ Trên bàn chông hát cười đùa vang vang / Còn Việt Nam / Triệu con tim nầy
còn triệu khối kiêu hùng”… Cả đoàn xe thồ lập lại câu kết đoạn: “Còn
Việt Nam / Triệu con tim nầy còn triệu khối kiêu hùng”…Hương đêm
lành lạnh của rừng tỏa ngát, sảng khoái, dưới ánh trăng rừng lấp
loáng, đoàn người già trẻ thoải mái buông theo tiếng hát nức nở của
lòng riêng, tình chung, trong tiếng hát có giọt nước mắt hòa với
những giọt mồ hôi đang rơi rơi. ..
Tiếng hát giữa rừng vơi đi bao
khổ nhọc trong cuộc sinh tồn. Lời ca như nhắn nhở mỗi người ý thức
thân phận làm người trong xã hội còn đầy khốn khổ, tủi nhục : tôi đang hát,
trái tim tôi đang hát, tôi đang sống làm người, làm người Việt Nam!
Ra khỏi bìa rừng hơn cây số, vầng trăng tháng chạp đã lên cao, ánh
đèn xóm làng xa xa, còn chừng ba cây số là hầu hết anh em về đến
nhà. Lần lượt từng xe rẻ lối, mỗi người chia tay nhau … Còn mỗi mình
tì vai nghiêng đẩy tay lái, bước bước nhanh dong chiếc xe củi kèm bó
đót trên quốc lộ hướng về nhà… Cảnh đó diễn ra vút đã hơn hai mươi
hai năm rồi. Bài ca làm ấm tình nhóm người lam lũ nhờ vào rừng Mẹ
cưu mang, “Việt Nam quê hương ngạo nghễ” , bài ca tuổi trẻ một thời
hẳn ai cũng cũng nhớ, ai cũng thuộc đã bộc phát vang lên giữa rừng đầy
niềm hoan lạc, tự hào, yêu thương… l
“Việt Nam quê hương ngạo nghễ”
đã ra đời trong nỗi đau nhức nhối
của cả một dân tộc bị tàn phá nặng nề cả tâm hồn và thể xác. Bài
ca đã ngự vào mỗi tâm hồn của con người Việt Nam thân khiết, khẩn
thiết; bài hát đánh thức cả một thế hệ tuổi trẻ đau nhức trong một thời
điểm lịch sử tuổi trẻ đang mơ màng gà gật, vong thân, đang bị mị lừa,
ru ngủ hay tự mình ru ngủ, gieo bao nỗi sợ hãi họa lụy của bạo lực
, chiến tranh,… Ngày ấy và…cho đến cả hôm nay. “Trường Sa, Hoàng Sa là
của Việt Nam! Trường Sa, Hoàng Sa là của Việt Nam! …“Việt Nam quê hương
ngạo nghễ” lại được tuổi trẻ Việt Nam “ngạo nghễ” hát vang lên, là
tiếng hát, tiếng thét, tiếng khóc của tuổi trẻ…trong thân phận nô lệ làm người
tự do…Tiếng hát , tiếng thét yêu nước của tuổi trẻ VN-“Trường Sa, Hoàng Sa
là của Việt Nam!’ …lại bị chính những người từng nhân danh yêu nước, huy
động cả “bốn mươi thế kỷ cùng ra trận” …ngăn cấm, không được yêu!. Trong lịch
sử oai hùng, bất khuất của dân tộc dường như tuổi trẻ Việt Nam chưa bao giờ lại
có nổi đau, nhục nhã như thế….
”Ta yêu quê ta thì đâu có bao giờ mất. Yêu giống nòi mình lầm than mãi rồi…..”(*)!Hôm
nay, giống nòi mình “ai lầm than” và ai xênh xang trên nổi khổ đau, lầm than
ấy?!…. Tiếng hát Việt Nam đầy tự hào của những ngày tháng xưa đi tìm quê hương
hát trong “ngạo nghể”, nay tuổi trẻ Việt Nam vẫn ” ngạo nghễ”,
ngạo nghễ đi tìm, giành lại quê hương, Tổ Quốc Việt Nam. Tuổi trẻ Việt Nam hôm
nay vẫn tiếp tục hát mãi một bài ca -không bao giờ chịu khuất phục mọi kẻ
thù cướp nước, bán nước… “Việt Nam quê hương” vẫn ” ngạo nghễ”,
tiếp tục đi trong dòng sống truyền thống lịch sử bất khuât của dân tộc và vẫn
hát mãi một bài ca…
Nguyễn Kiệt
(*) Ca khúc Chuyện quê ta của NS Nguyễn Đức Quang
