Đà Lạt ngày nay
Trần Ngọc Tòan
Tôi đựơc sinh ra taị Nhà Thương Đà Lạt, dứơi sự chăm sóc của các nữ tu từ Lãnh địa Domaine de Marie, ở phía Tây của thành phố Đà Lạt. Sau ngày tốt nghiệp Khoá 16 của Trường Võ Bị Quốc Gia Việt Nam, tại Đà Lạt, vào cuối năm 1962, tôi ra đi theo binh chủng Thủy Quân Lục Chiến.Dù vậy, hằng năm, tôi vẩn cố thu xếp về thăm gia đình còn ở Đà Lạt. Sau ngày Cộng sản chiếm Miền Nam, vào 30 tháng 4 năm 1975, tôi bị lùa vào các Traị tù cải taọ từ Nam ra Bắc Việt Nam. Cho đến đầu năm 1984, tôi đựơc thả tù từ Traị Z30 C ở Hàm Tân..Công an CS đã buộc tôi phải về laị sinh và nguyên quán vì vợ và hai con của tôi đã vựợt biên sang Mỹ từ năm 1978.
Ra khỏi Trại tù, tôi lần khân quanh quẩn Sài Gòn một tuần lễ rồi lên xe đò về laị Đà Lạt. Từ những năm cuả thập niên 1950, tôi thường theo Ba tôi từ Đà Lạt về SàiGòn, trên Quốc lộ số 4. Hai bên đường chỉ có rừng cây rậm rạp mù mịt và thường gặp những thú rừng chaỵ băng ngang đường hoặc có khi năm ngay trên mặt đường nhựa, như heo rừng , nhím, hươu nai và cọp nửa. Sau chin năm dưới chế độ CS, người ta bám theo con Quốc lộ kiếm sống, suốt từ Dầu Giây qua Định Quán, Phương Lâm. đến sát chân Đèo Chuối ở Ma Đa Gui.Hầu như suốt đọan đường gần 200 cây số ấy, nhà cửa tạm bợ mọc lên san sát. Khi qua khỏi Bảo Lộc và Di Linh, khó ai có thể nhận ra Tùng Nghĩa, Liên Khương ( Khàng), Ngả Ba Đức Trọng Fi-nom cho đến sát chân Đèo Prenn. Nhà cửa mọc lênnhư nấm. Tìm hiểu mơí biết do giai cấp CS cầm quyền đã trở thành Tư bản Đỏ và Việt kiều từ khắp nơi trên thế giới bơm tiền về nuôi gia đình. Từ trên dốc Đèo Prenn nhìn xuống đường đèo Prenn cũ đã tràn ngập nhà và vườn rau cải. Người ta đã không ngần ngại chận dòng suối làm nước tứơi rau nên mặt Thác nứơc Prenn chỉ còn vài dòng chảy loe ngoe, với cuộc khai thác thương mại xô bồ nhưng rỗng tuếch.
Cùng chung số phận của đất nước dưới sự thống trị tàn ác của CS, Đà Lạt ngày ấy cũng tả tơi, nhếch nhác. Những ngươì có máu mặt đã vội cao bay xa chạy, nay chỉ còn giới dân nghèo bám theo vườn rau cải ngày càng héo mòn vì thiếu nguồn phân bón. Ai cũng rách nát để nói chuyện du lịch và nghỉ mát. Ngay sau đó, tôi nhờ Ba tôi chạy chọt giấy tờ rối vội quay về Sài Gòn để may mắn vựơt biên vào đầu tháng 5 năm 1984 sang Mỹ
(Ảnh chụp năm 2010 từ đừơng Phan Đình Phùng nhìn về núi Lâm Viên)
Cho đến đầu năm 2010, tôi mơí có dịp trở laị Đà Lạt.Khi Ba tôi qua đời cuối năm 2009, tôi đang phải trải qua một cuộc đaị giải phẫu. Ông được bảo lãnh qua Mỹ năm 1995 ở San Jose’, California được 6 năm thì ông quyết định trở về Đà Lạt sống với các con cháu còn kẹt lại. Kế tiếp, bà Mẹ vợ của tôi cũng ra đi, tôi phải bay ra Huế để làm giổ 49 ngày cho Bà Cụ, sau đó mới tìm đừơng về Đà Lạt thăm mộ của Ba tôi. Từ Huế về Đà Lạt không có maý bay nên chúng tôi phải đi đường bộ về Nha Trang để từ đó lên Đà Lạt. Trong buổi họp mặt các cựu học sinh Trung Học Cam Ranh, vợ tôi gặp được một người học sinh cũ nay làm Kiến trúc sư khá giả, đã tình nguyện dùng xe riêng đưa lên Đà Lạt bằng đường xe mới từ Nha Trang lên Đà Lạt. Đoạn đường chỉ dài 185 cây số thay vì từ trước kia, từ Nha Trang phải về Tua Chàm, Phan Rang rồi lên Sông Pha ( Krong Pha) để leo Đèo Ngọan Mục, lên Đơn Dương rồi Tram Hành, Trại Mát và Đà Lạt. Từ sau năm 1975, do không có phương tiện bảo quản đường xá nên xe tải chở hàng và xe Đò không được phép chạy trên con dốc từ Đơn Dương qua Trạm Hành lên Đà Lạt, mà phải chaỵ bọc theo tuyến đường Mơ Lon qua Đức Trọng để lên Đèo Prenn.
Con đường mơí vốn là con đường do Công Binh Pháp mở ra từ sau ngày Đà Lạt được xây dựng, từ thủơ thập niên 1800,từ hướng Đông Bắc ngang làng Da Rơ Hoa qua Hồ Than Thở. Do quân Việt Cộng được gài lại sau Hiệp Định Gene`ve 1954 và quân Bắc Việt xâm nhập từ năm 1958 quấy phá nên con đường bị bỏ hoang. Maĩ đến năm 2006, CS mới mở lại, nối liền tuyến giao thông từ Đà Lạt về Nha Trang với nhu cầu du lịch cho khách ngọai quốc.
Từ Nha Trang chiếc xe Ford nhỏ chỉ chạy mất 2 tiếng đồng hồ lên tới Đà Lạt. Đọan đừơng từ Nha Trang lên chân Đèo chỉ có một daỉ lưu thông, xuyên qua khu rừng núi vắng vẻ với vài ngôi làng người Thượng thưa thớt. Ngọn đèo chỉ dài độ 12 cây số nhưng thoai thoải hơn cả Đèo Prenn, với khung cảnh còn hoang sơ và tĩnh lặng. Chừng nửa đường đeò có những khúc quanh được mở rộng cho xe tạm dừng.
(Ảnh chụp lưng ngọn đèo trên đường mơí mở đi Đà Lạt –Nha Trang)
Lòng tôi chợt bàng hòang và đau xót khi xe xuống hết dốc Nha
Địa Dư đổ xuống Hồ Xuân Hương nay chỉ còn một khỏanh đất trũng đầy cỏ non mọc
trên mặt hồ đã khô cạn. Và Ngôi Nhà Thủy Tạ trắng nên thơ ngày nào nay đứng trơ
trụi vô duyên lỏng chỏng trên mặt đất khô, bên con lộ đất đỏ nối tiếp từ Ngả Tư
Câu Lạc Bộ Thể Thao đâm ngang mặt Hồ nứơc cũ qua đường Võ Tánh. Bây giờ, tôi mới
thấm thía câu nói “Quê hương mình đã mất” Đà Lạt vốn đã mất những nguồn nước
thiên nhiên do những ngu xuẫncủa người cầm quyền.Nay, Đà Lạt mất hồ Xuân Hương
như một cô gái kiêu sa đã tự lột trần mình ra đưa những nét xấu xí và trần trụi
ra trước mắt mọi ngươì, từ xa tìm đến tưởng để ngưỡng mộ. Nghe nói, sau khi thành phố Đà Lạt được trao cho Hà Nội quản
lý, ngươì ta muốn biến nơi này thành trung tâm du lịch cho khách ngọai quốc, nên
“Lên kế hoạch chỉnh trang” Tuy thật ngu muội nhưng kẻ có quyền tha hồ chia nhau
bộn bạc. Ngươì ta xả hết nước của Hồ rồi xây lại một đập nước mơí , thay cái gọi
là Cầu Ông Đạo. Xả nước nhưng không có nơi dự trữ. Rồi từ đó chờ cho MƯA sẽ làm đầy
mặt hồ. Ai cũng biết từ gần cả 100 năm nay, từ khi ngừơi Pháp xây dựng Đà Lạt đã
chận hai dòng suối từ phía Bắc và Đông Bắc dỗ về Hồ Xuân Hương. Dòng nước thứ nhất
từ Hồ Than Thở, cũng nhân tạo, và hồ Mê Linh chaỷ dọc theo con đường sắt cũ xuống Ấp Hồng Lạc xuống Hồ Xuận Hương, từ hơn 10 năm qua, ngươì ta đã lấp kín Hồ Mê
Linh và lấp luôn con suối chaỷ về Hồ Xuân Hương để cất nhà nên chẳng còn giọt nứơc
nào. Nguồn nước thứ hai bắt nguồn từ sau lưng chân núi LapBe’ Bắc và Nam chaỷ vòng
qua những ngọn núi trọc, sau lưng Viện Nguyên Tử Lực Cuộc và Trường Võ Bị ngày
xưa, xuống phía chiếc cầu dẩn lên Viện Đaị Học Đà Lạt, nay cũng bị chặn laị để
cung cấp nước tưới cho mấy chục mẫu đất
trồng trọt từ Khu Đaị Học lên hướng Ấp Số Sáu đi Dankia. Ngày trước, đó là một
dòng suối rộng chừng 2 đến 3 mét bề ngang nay chỉ còn lưng nửa thước nước chaỷ. Không
còn hai dòng nước chính này, cho đến bao giờ nước mưa mơí làm đầy Hồ Xuân Hương.
Giai cấp Tư bản Đỏ cứ đua nhau xây cất bừa bải, bất chấp tất cả mọi căn bản về thiết kế Đô thị.Vơí hình thể núi đồi, nhà cửa vội xây dựng lên, cao thấp lộn xộn với hệ thống cống rảnh và điện nươc bừa bải. Từ xa, nhìn về Đà Lạt tưởng như thấy một góc phố lao động của thành phố Hồng Kông chen chúc, chật hẹp. Với những đợt đưa ngươì từ Miền Bắc vào định cư không kế hoạch, các ông Trơì cán bộ thoải mái chặt phá hết những dồi Thông vây quanh thành phố nên dù ở độ cao hơn 1500 mét trên mặt biển., không khí Đà Lạt không còn trong lành và mát mẻ nửa. Suốt từ Chi Lăng về tới ngả rẻ bên cạnh Hồ Xuân Hương, nhà cửa cao thấp, đủ kiểu mọc lên vô trật tự, san sát bên nhau như cố chen chân tìm hơi thở.
Con suối khá lớn ngày xưa chảy từ dưới chân Núi Mã Thánh giửa
đường Hai Bà Trưng và Phan Đình Phùng đưa về Thác Cam Ly, nay cũng bị chận lấy
nước tưới vườn cây và tệ hơn nửa đã bị lấp kín để họ đua nhau cất nhà từ Đa Nghĩa
đến Lò Gạch (Ấp Hoàng Diệu) nên không ai ngạc nhiên khi thấy Thác nước Cam Ly
nay chỉ loe ngoe vài giọt nứơc dơ bẩn tư nguồn nườc thaỉ của thành phố.
Ở phía Đông, do Ấp Thái Phiên chận dòng suối làm nước tưới nên Hồ nhân taọ Than Thở nay laị càng than thở vì trơ trụi không còn bóng cây Thôngvây quanh. Ngươì ta dựng nhà suốt từ khu rừng Thông bên Hồ Than thở dến khu định cư Đa Rơ Hoa về con đường mơí đi Nha Trang. Chì tòan là nhà cửa cất bừa baĩ, lộn xộn san sát bên nhau. Cơ sở của Trường Võ Bị Quốc Gia nằm trên ngọn đồi 1515, giửa núi Labe’ Nam và hồ Than Thở nay nhìn vào không thấy một bóng người.Doanh traị bề thế ngày xưa nay đã hoang tang và củ kỹ.Không biết CS Việt Nam đào tạo Sĩ quan cho Quân Đội ở đâu, trên đật nước.Cơ cở này vẩn do Quân đội CS canh giữ nhưng không còn sinh động do thiếu chăm sóc sau mấy mươi năm trôi qua. Ngôi trường Võ Bị được xây cất hiện đaị từ năm 1960 nay đã trở thành hoang phế.
Nhờ Nhà Sư chuyên xin tiền bá tánh chận dòng suối Tiá từ Áp Suối Cát chaỷ xuống nên một hồ nhân tạo với ngôi đập, dựng lên ngôi chùa uy nghi, đắt tiền, vào thơì dân Việt còn đói khổ vào thập niên 1980, tên gọi là Thiền Lâm Tự. Nay ông còn nhiều tiền nên ra tận ngoài Huế dựng thêm ngôi thiền viện trên núi Bạch Mã, hòng “Làm vua một cỏi”..
Còn hơn thế nửa, những “Đĩnh cao trí tuệ” ở Tùng Nghĩa đã chận dòng nước từ Đà Lật chảy xuống xây đập nước tạo nguồn thủy điện. Chưa thấy gì nhưng thác nước Liên Khương, Gougah và Pon-gour vĩ đaị ngày nào nay chỉ còn những chỏm đá khô cằn với những giọt nước loe ngoe. Từ đó con sông Đà Rằng cũng cạn dần theo năm tháng.
Từ chân Hồ Đội Có, bên Hồ Xuân Hương, dọc theo con đường Võ
Tánh, khách sạn và nhà lầu chen nhau lên tuốt vòng lưu thông trước cửa Trường Đaị
Học, che lấp mất ngôi trường Buì Thị Xuân với ngổn ngang hàng quán và chợ búa. Từ
đó, cũng không sao nhìn ra khu trường Đaị học Chiến Tranh Chính Trị nằm trên ngọn
đồi nhìn về trường nữ trung học BTX. Từ ngả ba đường dọc theo Viện Đaị học nay
mang tên Phù Đỗng Thiên Vương bây giờ tràn lan nhà cửa vây. kín luôn hai con lộ
dẩn về Ấp trồng dâu Tây Đa Thiện, nhà mọc lên như nấm với đủ dạng đủ cở, đủ kiểu
và cao thấp lởm chởm vô trật tự.
Ngay sau lưng khu chợ Hòa Bình, có một khỏanh đất được chọn làm bến xe nối liền qua đường Hàm Nghi.Trên đĩnh núi vốn là dinh Tĩnh trưởng với vài ngôi biệt thự lẩn khuất trong rừng thông. Ngày nay, nhà cửa đủ kiểu nằm san sát bên nhau, che kín cả ngọn núi ấy, suốt từ sau lưng Nhà Thờ Tin Lành vòng qua hai đầu đường Võ Tánh. Từ mặt đường nhìn lên chỉ thấy nhà ở và hàng quán và không còn một bóng cây xanh làm bóng mát.
Từ dốc Nhà Đèn đi về hướng Tây không làm sao tìm cho ra được ngôi trường Petit Lycée một thơì chế ngự một khu đất rộng thênh thang với cây cối sầm uất. Nhà cửa và hàng quán nối tiếp nhau liên tục suốt quảng đường naỳ nối liền với đaị lộ Yersin từ Nhà Thờ Con Gà về tới gần Thác Cam Ly.
Trở về Đà Lạt ngày nay ngươì cứ ngở như đi lạc vàp một góc của thành phố Sài Gòn ngaỳ trước năm 1975. với hàng quán ngổn ngang, chồm ra mặt đường vốn đã nhỏ hẹp càng chật chội với xe cộ đủ loại lách nhau chạy ồn ào trên các khu phố chợ.
Các hảng xe đò Phương Trang, Mai Linh, vốn nằm trong tay của Công an CS, đã ngang nhiên mua đứt bến xe ở đầu dốc Prenn. Đã thế lại còn lập một bến xe riêng tư ngay trong khu đất trứớc đây là đường Phạm Phú Thứ và Trạm mổ heo bò bên này Nhà Máy Điện. Xe đò lớn nhỏ hầu hết đều nhập từ hảng xe HuynDai của Nam Hàn.
Ai cũng biết nguồn thu nhập chính của Đà Lạt là rau cải và du khách.Ngoài không khí tương đối còn mát mẻ do vị trí nằm trên cao độ nay khung cảnh đã trở nên nhếch nhác, xô bồ với các hồ nước và ngọn thác khô cạn nên chẳng còn gì để thu hút du khách ngoại quốc. Ngay cả lượng du khách trong nước cũng giảm xuống tệ hại.
Theo thời gian ,bao nhêu chế độ cai trị đã sụp xuống, từ 100 năm Pháp thuộc cho đến cái gọi là Cộng sản nay đã biến thành Tư bản với đất nước Việt Nam vẩn còn đó. Từ thập niên 1980, sau khi bọn Việt Cộng nằm vùng đã bị loại trừ, cho đến những tay súng len lỏi từ Miền Bắc vào Nam đã chết lần hồi vì bệnh tật và bị cho về hưu, quyền thống trị nay lọt vào tay gần 3 triệu đảng viên CS trên lưng 85 triệu dân Việt. Tất nhiên một biến đổi sẽ đến khi áp lực ngày càng nặng nề từ phía Cộng sản Tàu ở phía Bắc.
Đà Lạt cũng cùng chung một số phận của đất nước.
Trần Ngọc Tòan
